H εθιστική κλειδαρότρυπα των Reality (για ακόμη μια φορά!)

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες πορεύονται αργά αλλά με σταθερά βήματα με το σύνθημα: «Εμπρός, όλοι μαζί με την όπισθεν». Επάνω στην οικονομική ύφεση προστέθηκε ακόμη μία άτακτη «οπισθοχώρηση». Η επιστροφή σε μια γνώριμη από παλιά και ταυτόχρονα απεχθής εποχή, που ο καθένας αγωνιούσε να μαθαίνει αλλά και να έχει άποψη για τις ζωές, τις αποφάσεις αλλά και τα συναισθήματα των άλλων. Το μότο, μιας παλιότερης Ελλάδας: «ζούμε, για να παρακολουθούμε τις ζωές των άλλων», δείχνει ότι επιστρέφει θριαμβολογικά. Κι αυτό δείχνει μονόδρομος. Σήμερα μέσω των reality shows είναι φανερά έκδηλη η αναδίπλωση της κοινωνίας σε θέματα που δεν προκαλούν πια τηλεοπτικό θυμό ή απέχθεια -όπως συνέβαινε μέχρι πρόσφατα με τα πολιτικο-οικονομικά γεγονότα στην πρώτη γραμμή- αλλά αντ' αυτού, έχει παραδοθεί σε μια αχόρταγη υποταγή παρακολούθησης ζωντανών εκπομπών διαγωνισμού. Η μερίδα του κοινού που ταυτίζεται με αυτήν την πραγματικότητα (ειδικά του νεανικού) διεισδύει ξανά, σε μια νέο-εφευρεμένη καλογυαλισμένη κλειδαρότρυπα που παρουσιάζεται ίσως στην πιο εξελιγμένη της μορφή.

Οι περισσότεροι τηλεοπτικοί σταθμοί ξανά-εγκαθίδρυσαν -βλέποντας την κάθοδο στο ενδιαφέρον του τηλεοπτικού κοινού- και πάλι, μια μπαγιάτικη αλλά επιτυχημένη συνταγή. Έβγαλαν απ’ το χρονοντούλαπο της τηλεοπτικής ιστορίας τις δοκιμασμένες τακτικές για να μπορέσουν να επιβιώσουν στη δύσκολη εποχή της άρνησης για κάθε στημένη εκπομπή μιας και τα διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης καταναλώνουν πια, μεγαλύτερη μερίδα από ότι, η κοινές τηλεοπτικές εκπομπές (όπως πολιτική, μαγειρική, κους-κους κτλ). Κανείς δεν θέλει να ακούσει άλλες κυβερνητικές αποτυχίες, αναλύσεις και ανακοινώσεις από πολιτικούς που διαξιφίζονται για το ποιος έφταιξε ή ποιος θα το «έκανε» καλύτερα. Το νέο «κουτί» της οθόνης του ηλεκτρονικού υπολογιστή, διψά να ανακαλύψει αυτά που μπορούν να εξάψουν -έστω και πλασματικά- τη φαντασία. Οι περισσότεροι σήμερα είναι πρώτα τηλεθεατές και μετά online followers. Αυτό είναι και το νέο μονοπάτι κέρδους των καναλιών, πρώτα τηλεόραση και μετά online παρακολούθηση και συμμετοχή. Πολλοί συγκρίνουν τους πρωταγωνιστές των reality shows με τη δική τους ζωή, τουλάχιστον, ότι απέμεινε από αυτήν. Έχοντας τη ψευδαίσθηση της συμμετοχής, ο τηλεθεατής συμμετέχει αλλά και εντάσσει στην προσωπική του ζωή, το περιβάλλον του, τους χαρακτήρες των πρωταγωνιστών και δυστυχώς πλανάται ότι έχει, ενεργό ρόλο στην πορεία των πραγμάτων.

Όλες οι διαγωνιστικές εκπομπές ξανα-παρουσιάζουν τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας που θέλουν να γίνουν τραγουδιστές, που δείχνουν τα ταλέντα τους στο χορό ακόμη και σε καθημερινούς διαγωνισμούς πείνας και αντοχής. Και η στρατηγική των καναλιών ξεχύνεται με «οπλισμένες» λέξεις και «σεντόνια» κειμένων, γεμάτα από ίντριγκα, «ντυμένα» με τη γύμνια των παιχτών, την ομορφιά ή την κινησιολογία επί σκηνής. Κρατούν με αυτόν τον τρόπο, αναμμένο το «κουμπί» της δικής μας συμμετοχής με πληροφορίες για τους παίχτες σε βαθύτατο προσωπικό επίπεδο και λιγότερο διαγωνιστικό. Αν και αυτό προσβάλλει τη νοημοσύνη πρώτα του τηλεοπτικού κοινού και ακόμη περισσότερο των διαγωνιζομένων, οδηγεί τους πρώτους, σε μια βαθιά παθητικότητα και άμβλυνση της ορθής τους κρίσης. Δημιουργεί έντεχνα έναν πνευματικό εφησυχασμό και αδράνεια για την αληθινή εικόνα των πραγμάτων που συμβαίνει στη ζωή. Εθίζει κάθε θεατή στην παρακολούθηση προϊόντων κατευθυνόμενης μαζικής κουλτούρας. Και δυστυχώς δεν είναι μόνο αυτό.

Πάντα σε συνεργασία με το νομικό επιτελείο του, κάθε τηλεοπτικός σταθμός αναγκάζει τους παίχτες να υπογράφουν κρυφά συμβόλαια που επιτρέπουν να παρουσιαστεί η ζωή τους (πριν, κατά τη διάρκεια αλλά και μετά το reality) καθώς θα συμμετέχουν σε ένα άμεσο, ωμό, τηλεοπτικό κανιβαλισμό, με «πληρωμή» λίγη διασημότητα. Φυσικά οι σταθμοί καθώς και τα κατευθυνόμενα πλοκάμια τους στα social media, δημιουργούν αυτό που θέλει ο Έλληνας να μάθει, καθώς γυρνά πίσω στο σπίτι του μετά από 15 ώρες εργασίας ή «απραξίας» λόγω ανεργίας. Επιθυμούν να βιώσει, να αποκτήσει άποψη, να τοποθετηθεί σε μία από τις πλευρές των παιχτών, αλλά και να πάρει ενεργό μέρος, πάντα με στόχο το κέρδος. Μετά από την εποχή της καθοδήγησης (του μεγαλύτερου ηλικιακού κοινού) που επιθυμούσαν τον τηλεθεατή-πρόβατο να κάνει μέρος της ζωής του, κάθε τηλεοπτική κατευθυνόμενη είδηση, το ίδιο συμβαίνει πια και στο νεανικό κοινό με τα νέο-reality που δημιουργήθηκαν.

Αν και ήταν τόσο δύσκολο να «συλλάβουν» το ενδιαφέρον των νέων όλοι οι διαφημιστές και οι καναλάρχες, -έστω και σαν πυροτέχνημα- δείχνει ότι τα έχουν καταφέρει. Άλλα όπως και να το κάνουμε, το να βλέπεις, να ακούς και να συμμετέχεις παίρνοντας παράλληλα και λίγο «μάτι» στο ημίγυμνο καλλίγραμμο σώμα του κάθε συμμετέχοντα, ε αυτό δεν μπορείς να το έχεις στην καθημερινότητά σου. Και αυτό δημιουργεί στρατιές πιστών τηλεθεατών και online followers.

Το ενδιαφέρον της συμμετοχής είναι τόσο μεγάλο που τις ώρες προβολής του κάθε reality οι δρόμοι ερημώνουν, τα delivery σημειώνουν αύξηση στις πωλήσεις τους, τα ραντεβού ακυρώνονται, τα τηλέφωνα κλείνουν προς τέρψη του μεγάλου γεγονότος. Τα στοιχήματα δίνουν και παίρνουν, ενώ οι τηλεθεατές μαζεύονται στα σπίτια για να απολαύσουν τα αγωνίσματα των παικτών και οι «συγκρούσεις» μονοπωλούν τους τοίχους των κοινωνικών δικτύων. Κι όταν κάποιος παίχτης αποχωρεί, αυτό γίνεται αιτία τσακωμού ανάμεσα σε φίλους και γνωστούς.

Όλοι μιλούν και αγωνίζονται για το δικαίωμα της ιδιωτικής ανεξαρτησίας αλλά όλο και περισσότεροι άνθρωποι εμφανίζονται διατεθειμένοι να θυσιάσουν το δικαίωμα αυτό, ξεπουλώντας την αξιοπρέπειά τους, προκειμένου να εμφανιστούν σε κάποιο τηλεοπτικό show. Φυσικά στον ίδιο παραλογισμό ζουν και οι ακόλουθοί τους (followers) που πάσχουν από την ίδια μοναξιά και μανιοκατάθλιψη για λίγα ψίχουλα αναγνώρισης, έστω και με το να σχολιάζουν τις επιλογές και τις συμπεριφορές των τηλεοπτικών νέο-ηρώων. Κανείς δεν αντιλαμβάνεται ότι με αυτό τον τρόπο ότι διαβρώνονται οι ήδη διαταραγμένες ανθρωπο-κοινωνικές σχέσεις. Δημιουργείται αλλά και συντηρείται μια αποδυνάμωση για το σεβασμό προς τον συνάνθρωπο. Παραβιάζονται βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, όπως το απόρρητο της ιδιωτικής ζωής και δημιουργείται μια κατάσταση διπολισμού (που συνήθως είναι ταξική).

Επίσης καταρρίπτεται κάθε προσπάθεια για επιτυχία μέσω της εργασίας μιας και ο καθένας μπορεί να γίνει διάσημος μέσω αυτών των εκπομπών (τουλάχιστον έτσι νομίζει), κι ας μην ξέρει να αρθρώνει σωστά. Αν έχει την κατάλληλη εμφάνιση σίγουρα έχει και την προσοχή. Και φυσικά μεταλαμπαδεύεται η πεποίθηση, ότι η ασύστολη προβολή και η εύκολη προσπάθεια, είναι ένας γρήγορος και ανώδυνος πλουτισμός. Αποτελεί δε, ένα δυσάρεστο πισωγύρισμα στη κοινωνική «φτώχεια» των προηγούμενων χρόνων που βιώσαμε, αλλά τελικά δεν μπορέσαμε να ξεφύγουμε. Ίσως θα πρέπει για ακόμη μια φορά να ξανα-τοποθετήσουμε, να αναδιαμορφώσουμε αλλά και να επαναφέρουμε στο προσκήνιο της δικής μας καθημερινότητας, το ποίοι θέλουμε να είμαστε τελικά.

Αν η μνήμη μας συνεχίσει να είναι το ίδιο αδύναμη στις κοινωνικές στασιμότητες του παρελθόντος, δυστυχώς δεν πρόκειται ποτέ να δούμε το δρόμο της διαφυγής και της ανάπτυξης. Ίσως για αρχή, μια πόρτα στο αδιέξοδο της «παρακολούθησης» των ψευτο-ηρώων να είναι, να σταματήσουμε να κάνουμε τα «σκουπίδια» διάσημα!